3-4 Ocak 2009

Siz de eğer bir gökyüzü tutkunuysanız, artık bu hafta sonu ne yapacağım diye kara kara düşünmenize gerek yok! İşinizin ya da okulunuzun yorgunluğunu atmak ya da boş zamanınızı değerlendirmek adına bundan sonra artık her hafta yayınlayacağımız “Hafta sonu Gökyüzü Keyfi” yazılarımızı Cuma günleri sitemizden takip edebilirsiniz. Haftalık rehberimizde, hafta sonu olacak önemli gökyüzü olaylarının detaylarını ve sizler için seçtiğimiz 3 hedefi bulacaksınız. Bu hedefleri, bulunma konusunda zorluk seviyelerine göre belirleyeceğim. Çıplak gözle gözlenebilecek bir hedefin yanında, dürbün ya da küçük bir teleskopla kolaylıkla bulunabilecek bir hedef ve orta boy teleskoplar için görece zor bir hedefi sizlerle paylaşacağım. Bu hedeflerin konum bilgilerinin yanında kimi zaman fiziksel özellikleri kimi zaman da tarihsel yönleri konusunda bilgileri de bu yazı dizisinde bulacaksınız. Lafı uzatmadan ilk “Haftasonu Gökyüzü Keyfi”ne başlayalım, ne dersiniz?

2009 Astronomi yılının bu ilk hafta sonunda, biz gökyüzü tutkunları için ilk önemli olay gerçekleşiyor: Dörtlük (Quadrantid) Meteor Yağmuru. Meteor yağmurları genellikle kuyruklu yıldızların yörüngeleri üzerindeki çok sayıda kalıntıdan oluşan akıntının Dünya yörüngesi ile kesiştiği zamanlarda atmosfere girip parçalanmaları sonucunda oluşan,“kayan yıldız” olarak bilinen olaylardır. Işık kirliliğinden uzak bölgelerde saatte ortalama 100 orta hızlı meteor sayılabilecek bu meteor yağmuru, bizim enlemlerimizde gece yarısı 01:00 civarı Doğu yönünden doğan Çoban Takım Yıldızını merkez alarak yayılıyor. Meteor yağmuru 3 Ocak’ta en yüksek sayıya ulaşacak.

Dörtlük Meteor Yağmuru’nun kaynağı olarak kuyruklu yıldız gösteriliyor fakat tam olarak hangisi olduğuna dair tartışmalar sürüyor. Bunlar arasında sönük kısa dönemli (5.24 yıl) 96P/Machholz kuyruklu yıldızı olası bir aday olarak gösteriliyor. Kuyruklu yıldız kalıntılarının Jüpiter’e yakın geçişleri sebebiyle akıntının birçok meteoru kaybettiği düşünülüyor. Bilgisayar simülasyonları akıntının milattan önceki birkaç yüzyıla kadar Kova takım yıldızında Temmuz aylarında aktif olduğunu gösterirken, bu verileri tarihi Çin gözlem kaynakları da doğruluyor. Dörtlük (Quadrantid) Meteor Yağmuru bin yıl boyunca gözlenmeyen akıntının yörüngesindeki alçalma ile 1700’lü yıllardan itibaren tekrar gözlenmeye başladı. Bilgisayar modeli geleceğe uygulandığında meteor yağmurunun 2200 yılında Dünya’dan uzaklaşacağı öngörülüyor.

Gece 01:00’den sonra doğu ufkunda yükselen Çoban takım yıldızı çevresini dikkatle izleyin ve her “kayan yıldızda” bir dilek tutmayı unutmayın!

Hafta sonumuzun anlam ve önemini astronomi konusunda arttıran bu olaydan sonra bu hafta sonu için sizlere önereceğim 3 hedefe göz gezdirelim:

HYADES

Gece gökyüzünde erken saatlerde güney doğu, ilerleyen saatlerde güneye doğru bakarsanız ünlü Avcı takımyıldızının biraz üstünde parlak bir yıldız olan Aldebaran ile kolayca bulabileceğiniz Boğa takımyıldızında yer alan bir açık yıldız kümesi. Çıplak gözle V şeklinde kolayca fark edilen bu küme yaklaşık 130 ışık yılı uzaklıkta olup Güneş’e en yakın ikinci açık yıldız kümesi olma özelliğini de taşır. Birbirlerine uzaklıkları ortalama 20 ışık yılı olan 200’ün üzerinde yıldızdan oluşan Hyades, gökyüzünde 6 derecelik büyük bir alan kaplar. Aldebaran da küme ile aynı bölgede olmasına rağmen kümenin bir üyesi değil. Homeros’un İlyada Destanı’nda dahi yer bulmuş olan bu ünlü yıldız kümesi, mitolojide Atlas ve Athera’nın kız çocuklarından ismini alıyor.

M31 ANDROMEDA GALAKSİSİ

Dev bir galaksi düşünün, her geçen gün size doğru 35 km/sn hızla yaklaşıyor ve 3 milyar yıl sonra sizinle çarpışacak. Bu dehşet senaryosu galaksimiz Samanyolu için kurmacadan öte bir anlam taşıyor. 2.2 milyon ışık yılı uzaklıkta bulunan Andromeda Galaksisi’ni gece gökyüzünde batı yönüne baktığınızda Kraliçe takımyıldızının biraz solunda aşağıdaki rehber görüntü veya bir yıldız haritası yardımıyla kolaylıkla bulabilirsiniz. Ufak bir dürbün veya küçük bir teleskop ile galaksinin parlak çekirdeği ve etrafındaki sönük bulut rahatlıkla gözlenebilir. Bu görüntüye bakarken gözünüze gelen ışınların tam 2.2 milyon yıl önce Andromeda’dan yola çıktığını bir an düşünün, etkilenmemek elde değil!

Andromeda’nın insanlığın evreni kavrayışında önemli köşe taşlarından biri olduğunu biliyor muydunuz? 1920’lerden önce evrenin sadece bizim galaksimiz Samanyolu’ndan ibaret olduğu sanılıyordu ve küçük teleskoplarla gözlenen galaksiler, bizim galaksimizde bulunan bulutsu yapılar olduğu düşünülüyordu. Ünlü Astronom Edwin Hubble 2.5 metrelik teleskobu ile yaptığı gözlemlerde o zamanlarda anıldığı şekliyle “Andromeda Bulutsu”sundaki parlaklıkları önceden bilinen Cepheid değişken yıldızları gözleyerek, Andromeda’nın sanıldığı gibi Samanyolu’nun içinde değil, 2 milyon ışık yılı uzaklıkta olduğunu gösterdi. Bu bilgi ile insanlığın kafasındaki evren modelindeki değişimi bir hayal edin! Yaklaşık 40 000 ışık yılı genişlikteki Samanyolu’ndan, milyarlarca ışık yılı uzaklığa erişen bir evren…

n CASSIOPIA

n Cassiopia: Bu haftanın zor hedefi Kraliçe takım yıldızındaki n Cassiopia çift yıldız sistemi. Parlaklığı 3.4 kadir olan sarı ve 7.5 kadir olan turuncu bir yıldızdan oluşan çift bizden 19 ışık yılı uzaklıkta bulunuyor. Kütle merkezleri etrafında bir tam dönüşleri 480 ışık yılı olan bu ikilini arasındaki açıklık 12 yay saniyesi kadar. Bu haftaki zor hedefimiz için devasa teleskoplara ihtiyacınız yok, korkuya kapılmayın! Karanlık bir gökyüzünde 4” – 8” arası bir teleskopla ikiliyi rahat bir şekilde ayırabilirsiniz.

Teleskobunuzu, dürbününüzü veya gözlerinizi bu hedeflerden birine bu hafta sonu çevirirseniz gözleminizle ilgili aşağıda yorum kısmına küçük bir not bırakmayı unutayın! Önümüzdeki hafta görüşmek üzere!

Yıldızların ışığının yolunuzu her zaman aydınlatması dileğiyle!